قالیچه‌ی محرابی بلوچ

معرفی این دستبافته

طرح محرابی (جانمازی یا سجاده‌ای)

یکی از خاص‌ترین و منحصر به فرد‌ترین نوع از قالی‌چه‌های محرابی ، طرح محرابی بلوچی است.این سبک از قالی بلوچ با نام‌های “جانمازی” و “سجاده‌ای” هم شناخته می‌شوند.فرم خاص هندسی و ویژه‌ی محراب دراین قالیچه‌ها در هیچ کجای دیگر ایران تکرار نشده‌است و منحصرا متعلق به قوم بلوچ است. برخی ازپژوهشگران فرش بر این باورند که این طرح، یادگار محراب‌های آیین مهرپرستی در شرق و شمال شرقی ایران است. به‌ویژه که در بیشتر مواقع طرح محرابی یا جانمازی بلوچی با نقشمایه‌ی درخت تاک همراه است و این همنشینی دوطرح‌مایه‌ی آیینی ازویژگی‌های خاص و منحصر به فرد این قالیچه‌هاست و حکایت از دیرینگی و کهن بودن این طرح و ترکیب‌بندی و نقشمایه‌ها دارد و ریشه‌هایی از باور‌ها و آیین‌های کهن در آنها قابل پی‌گیری است.

حاشیه‌های متعدد

یکی دیگر از مشخصه‌های طراحی در این قالیچه‌ی زیبا، حضور حاشیه‌های متنوع در کنار نقش محراب است، به گونه‌ای که از ابتدای کناره‌ی فرش تا مرز محراب  شاهد ۹ ردیف از نوار‌های باریک حاشیه‌ای با نقشمایه‌های ساده و انتزاعی هستیم.

سر پلاس‌ها

یکی از سنت‌های زیبای فرشبافی بلوچ، بافتن سرپلاس‌های پهن و پرنقش به‌ صورت گلیم‌باف در ابتدا و انتهای فرش است که به گونه‌ای حکم مهرکردن آغاز و پایان بافت را دارد. این سرپلاس‌ها عمدتا با تکنیک گلیم پود معلق بافته می‌شود و در ردیف‌های موازی به صورت افقی و با نقشهای ساده و تکرار‌شونده نمایان است.

این سرپلاس‌ها افزون بر زیبایی، سبب استحکام ابتدا و انتهای قسمت پرزدار فرش در شروع و پایان فرش می‌شود. لازم به ذکر است که این سرپلاس‌ها عمدتا بر روی فرش‌های ریزبافت و با ارزش بلوچی بافته می‌شده و در مواردی نادر پهنای قسمت پلاس به ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر هم می‌رسد.

(به زودی در نوشته‌ای جداگانه در وبلاگ آزادسرو به صورت تخصصی، سرپلاس‌های قالیچه‌های بلوچ را مورد بررسی قرار خواهیم داد.)

رنگ‌مایه‌ها

از دیگر مشخصات قالی‌های بلوچی ، می‌توان به محدودیت در تعداد رنگ‌های به کار رفته در فرش اشاره نمود. این تنوع معمولا در حدود ۵ تا ۶ رنگ است و بافند‌گان با همین تعداد رنگ محدود به نقش‌آفرینی می‌نشینند و آثاری شگفت‌انگیز خلق می‌نمایند.

در این قالیچه‌ی جانمازی بلوچ از ۴ طیف رنگی مشکی، نسکافه‌ای، قرمز و قهوه‌ای استفاده شده و ترکیب بندی رنگی درآن به بهترین شکل ممکن و با مهارت خاص توسط بافندگان بلوچ که به صورت ذهنی بافی به بافتن فرش می‌پردازند، انجام شده است.

تکنیک بافت و مواد اولیه

این قالیچه با تکنیک بافت “تخت بافت” بافته شده و دارای دو پود نازک مواج و خاکستری رنگ پنبه‌ای است.جنس پرز‌ها از پشم لطیف است که با گره‌ی نامتقارن بر روی تار‌های پشمی بافته شده.رجشمار این فرش در حدود ۴۰ است و در رده‌ی خود بافته‌ای ریزباف و ظریف محسوب می‌شود. مرغوبیت پشم استفاده شده در بافت این قالیچه باعث شده‌است که انعکاس نور از سطح پزها جلوه‌ی براق گونه‌ای به رخ فرش بدهد.